Δημοσιεύεται στη συνέχεια το κείμενο της συνέντευξης μελών του Συλλόγου Φίλων Γ. Σκαρίμπα στο μεγάλο Αφιέρωμα του περιοδικού τέχνης “ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ” στον Σκαρίμπα, στα πλαίσια της συμμετοχής και συμβολής του περιοδικού στο ΕΤΟΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑ. Η συνέντευξη δόθηκε στα τέλη του περασμένου Σεπτεμβρίου και δημοσιεύτηκε στο Αφιέρωμα στο τέλος του Οκτωβρίου.

 

“ΕΤΟΣ Γιάννη Σκαρίμπα” με αφορμή τα 40 χρόνια από το θάνατό του.

Ένα “Έτος” αλλιώτικο;..

Το 2024 ανακηρύχθηκε στη Χαλκίδα ως “Έτος Γιάννη Σκαρίμπα”. Ο ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ συμμετείχε και γνωρίζει ότι έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με ευρύτερο ενδιαφέρον. Συζητάμε σχετικά με μέλη του Συλλόγου Φίλων Γιάννη Σκαρίμπα, όχι τυχαία.

Ο δήμος Χαλκίδας ανακήρυξε το Ετος Σκαρίμπα, αλλά ο Σύλλογός σας υπήρξε ο ουσιαστικός “παίκτης”. Εξηγείστε το.

Στα τέλη του 2022 σχεδιάσαμε διεκδίκηση ουσιαστικής αντιμετώπισης της πολιτισμικής κληρονομιάς του Σκαρίμπα, που αποτελεί διακριτό στοιχείο του τοπικού και όχι μόνο πολιτισμού. Στο σχέδιο προβλεπόταν και η διεκδίκηση της ανακήρυξης του 2024 ως Έτους Σκαρίμπα, με αφορμή τα 40 χρόνια από το θάνατό του (21/1/84). Kατά το ’23, χρόνο δημοτικών εκλογών, “εισπράξαμε” τη συμφωνία όλων των υποψήφιων δημάρχων και κυρίως δεκάδων κοινωνικών οργανώσεων και δομών να συνεισφέρουν έμπρακτα. Αμέσως μετά τις δημοτικές εκλογές υποβάλλαμε στο δήμο το αίτημα, συνοδευόμενο από αναλυτικό σχέδιο υλοποίησης. Υπ’ αυτές τις συνθήκες το δημοτικό συμβούλιο ομόφωνα αποφάσισε την ανακήρυξη. Έκτοτε και μέχρι τώρα, τέλη Σεπτεμβρίου, ο δήμος λειτούργησε ως να διακήρυσσε αυτό που κατά το μύθο έγραφαν οι Ηράκλειες Στήλες στο Γιβραλτάρ (non plas ultra – τίποτα παραπέρα), ίσως επειδή θεώρησε υπεραρκετά όσα ο Σύλλογός μας είχε εξασφαλίσει να γίνουν, ίσως μάλιστα και γι’ αυτό ασχολήθηκε περισσότερο με το Έτος Αγιάννη Ρώσσου που κήρυξε η Μητρόπολη αργότερα. Απ’ την άλλη οι συνεργαζόμενοι φορείς – οι ουσιαστικοί πρωταγωνιστές του Έτους Σκαρίμπα –, ήταν σαν να εμπνευστήκαμε από το εθνικό μότο της… Ισπανίας (plas ultra – πάρα πέρα)…

Δηλαδή;

Από το καλοκαίρι είχαν ξεπεραστεί τρεις φορές οι ετήσιοι ποσοτικοί στόχοι του σχεδιασμού μας. Πάνω από 150 εκδηλώσεις/δραστηριότητες από σχεδόν 80 δομές/φορείς. Το 50% στην εκπαιδευτική κοινότητα, από Νηπιαγωγεία έως ΑΕΙ, οι λοιποί εκπροσωπώντας αρκετούς τομείς της κοινωνικής ζωής και τις πιο μεγάλες ομάδες του πληθυσμού. Ένα μέρος τους απ’ άκρου σ’ άκρο στη χώρα, από Φλώρινα και Σέρρες έως Χανιά και Ηράκλειο Κρήτης, από Κεφαλονιά έως Λέσβο και Κάλυμνο, από Ρούμελη σε Αθήνα και Θεσ/νίκη. Εκατοντάδες συντελεστές δραστηριοτήτων, χιλιάδες χρήστες. Δεν συμπεριλαμβάνονται πάμπολλες επισκέψεις στο Μουσείο Σκαρίμπα (Λυκόφρωνος 4 Χαλκίδα), οι εκατοντάδες δημοσιεύσεις και οι αναγνώστες τους κ.α. Από τις αρχές φθινοπώρου αυξάνονται οι δραστηριότητες και οι συνεργαζόμενοι…

Οι γνωρίζοντες τα συνήθη των πολιτιστικών “Ετών”, ίσως υποψιαστούν αυτά τα μεγέθη ως – αναλογικά – πρωτοφανή. Οπότε και η επιτυχία του Έτους Σκαρίμπα είναι προφανής;

Από μόνη της η ποσότητα στα πολιτιστικά είναι κριτήριο επιτυχίας μόνο για τους παραγωγούς-κερδοσκόπους των σχετικών υποπροϊόντων στην εγχώρια και παγκόσμια “ελεύθερη αγορά”. Το Έτος Σκαρίμπα, παρήγε πολύ πολιτιστικό προϊόν που “καταναλώθηκε” ελεύθερα από τους παραγωγούς του και τον περίγυρο τους, χωρίς “να παραδοθεί το κάλλος στις μύγες της αγοράς” – για να χρησιμοποιήσουμε με διαφορετικό απ’ του Ελύτη αντικείμενο το Προφητικόν του – κι αυτό είναι κριτήριο επιτυχίας. Το ίδιο και ότι οι εθελοντικά και γαλαντόμα συνεισφερόμενες δραστηριότητες ήταν πρωτότυπες, ορισμένες καινοτόμες, πολυποίκιλες:

• εκπαιδευτικές με μεγάλη βεντάλια μεθόδων (κριτική ανάλυση, δημιουργική γραφή και κατασκευές, παιχνίδι ρόλων, επισκέψεις στο Μουσείο Σκαρίμπα, παρουσιάσεις σε πανελλήνια μαθητικά συνέδρια και σε πανευρωπαϊκές δραστηριότητες κ.α.),
• πολιτιστικές με όλη τη γκάμα των μορφών τέχνης (θέατρο – πάνω από 30 παραστάσεις μαζί με τις σκιές – μουσική, χορός, λογοτεχνία, φωτογραφία, ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, κόμικς – τα εικαστικά “προϊόντα” μετριούνται σε εκατοντάδες κι όχι μόνο από τις 6-7 εικαστικές εκθέσεις, το ίδιο και τα λογοτεχνικά “προϊόντα” κυρίως μέσω λογοτεχνικού διαγωνισμού του ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑ – δωρεές τεκμηρίων στο Αρχείο-Μουσείο Σκαρίμπα, δημιουργία “γωνιάς Σκαρίμπα” σε Μουσεία και σχολεία, παρουσιάσεις βιβλίων, συζητήσεις για την τέχνη κ.α.),
• επιστημονικές (μελέτες για το Μουσείο, τις Καραγκιοζοφιγούρες του κ.α.),
• αθλητικές (δρομικές, ορειβατικές, σκαριμπο-ονομασίες διαδρομών) κ.ο.κ.

Στον ιστότοπο www.etos.skarimpas.gr μπορεί να δει κανείς δεκάδες συγκεκριμένες.

 

Αν η “αντιεμπορευματοποίηση” και τα παραπάνω σηματοδοτούν την ποιότητα του Έτους Σκαρίμπα, υπάρχουν άλλα στοιχεία που τη συνδιαμορφώνουν;

Ναι. Βασικό ότι το “Ετος” μας δεν στάθηκε «αλλουβρέχης» όπως θα έλεγε ο Σκαρίμπας. Επιδιώξαμε όσμωση με την καθημερινότητα και τα όνειρα της πλειοψηφίας των ανθρώπων, πολύμορφα και κυρίως προσπαθώντας να ενσωματωθούν στις δραστηριότητες διαχρονικές, επίκαιρες, κρίσιμες αξίες απ’ τις καλλιεργούμενες στο σκαριμπικό έργο…

Όπως;

Όπως οι αντιπολεμικές/φιλειρηνικές κι όχι πασιφιστικά. Άνεμοι και φωτιές πολέμων φουντώνουν, γύρω και από τη χώρα μας, που δυστυχώς εμπλέκεται. Ο Σκαρίμπας, αποκαλύπτοντας τις αιτίες και τους ενόχους των πολέμων, έγραφε: “Τον πόλεμο δεν τον θέλησαν οι λαοί αλλά οι ιθύνουσες τάξεις τους για τα κρυφά συμφέροντά τους” και “Ότι στον πόλεμο σκοτώνονται άνθρωποι άγνωστοι μεταξύ τους δεν σημαίνει ότι για ξένα συμφέροντα σκοτώνονται;”. Όπως η αξία της αλληλεγγύης των απλών ανθρώπων στην εργασία, στο περιβάλλον, στον πολιτισμό, στα κοινωνικά δικαιώματα. Ο Σκαρίμπας έγραφε: “Ο λαός που τον χαλκεύονται τα κατεστημένα των καιρών του, μόνος του θα σωθεί απ’ τους σωτήρες του και μόνος του θα πορευτεί στη λευτεριά του’’. Όπως η αξία της τέχνης από και για το λαό, δεδομένης της κοινωνικής επιδραστικότητάς της. Ο Σκαρίμπας, πολέμιος της τάχα ουδέτερης και τάχα αταξικής τέχνης, έλεγε: “Αποστολή της τέχνης είναι να συμβάλλει στην απελευθέρωση των ανθρώπων από τις πλάνες και τις δουλείες που τους έχουν υπαγάγει τα συμφέροντα”. Όπως η αξία της κριτικής ανάλυσης της πραγματικότητας με σκοπό την ωφέλιμη για την ανθρωποπλειοψηφία αλλαγή της – διαχρονική ανάγκη που μεγεθύνεται από τις τεχνολογικές εξελίξεις (τεχνητή νοημοσύνη κ.α.) και από επιδεινούμενα προβλήματα (κοινωνική ανισότητα, περιβαλλοντική υποβάθμιση κ.α.). Ο Σκαρίμπας έγραφε “Τα γυρίζω ανάποδα για να σταθούνε όρθια” και δεν μιλούσε γενικά “αντισυμβατικά” αλλά ουσιωδώς κριτικά…

Δηλαδή;

Εννοούσε, όπως σαφώς προκύπτει από το έργο του, ότι ο τρόπος κοινωνικής οργάνωσης πρέπει να αναποδογυρίσει για να αξίζει στους ανθρώπους. Ότι τα κίνητρα της ανάπτυξης αντί να είναι ατομοκερδοσκοπικά, πρέπει να πηγάζουν από τις λαϊκές ανάγκες – π.χ. έγραφε: ‘‘Την κερήθρα αυτή που είναι η ζωή, ποιος θα με έπειθε να μην την πιπιλίζουμε όλοι;”. Ότι οι τρόποι και οι μορφές ανάπτυξης αντί να καταστρέφουν πρέπει να προστατεύουν το ενδιαίτημα της ζωής και την ίδια, ουσιαστικά και όχι παραπλανητικά – σάρκαζε: “Ο φρύξας τα μαλλιά και χύσας στις ποδιές άσπρα τα μάτια των παιδιών της Χιροσίμα, λέει τη γουστέρα δολοφόνισσα που έφαγε το επιούσιό της σπουργιτάκι”· κατήγγειλε: “Τα συμφέροντα των λίγων έχουν κάμει τον κόσμο μας μια κόλαση με διαβόλους της -ημών- αυτούς τους καπήλους”· και επισήμαινε ότι“είναι όλα χαμένα” αν η πλειοψηφία των ανθρώπων συνεχίσει να αφήνει τις τύχες της στα χέρια τους. Είχε άδικο; Σήμερα κατανοούμε τόσο τον κόσμο και έχουμε τέτοια μέσα προστασίας/βελτίωσης της ανθρώπινης ζωής, που ούτε φαντάζονταν προηγούμενες γενιές. Μα η ανθρωπότητα τηγανίζεται σε καυτά προβλήματα, βιώνει φρίκες, απειλείται και η ύπαρξή της. Είναι μια τεράστια “αντινομία” που αξίζει νομίζουμε να προβληματίσει και ξεσηκώσει. Ίσως κάτι ανάλογο εννοούσε κι ο ποιητής διευθυντής σας στον ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑ με τους στίχους του “Σύνελθε Επαναστάτησε Κάνε επιτέλους κάτι”.

 Kαθώς τα συνήθη πολιτιστικά “Έτη” δεν αξιώνουν τέτοια ρηξικέλευθα, τα δικά σας τι ψάρια έπιασαν;

Σε περιπτώσεις επιτεύχθηκαν με μικρές κινήσεις έντονοι σχετικοί συμβολισμοί, καθώς όπως ποιητεύει ο Μπρεχτ “και μια τόση δα μικρούλα λούμπα, το μεγάλο φεγγάρι μπορεί να καθρεφτίσει, αρκεί να μην είναι το νερό της θολωμένο”. Παράδειγμα: στο όνομα του “Έτους” μας προσφέρθηκαν δωρεάν σειρά Σκαριμπο-Καραγκιοζοπαραστάσεων και μια θεατρική στα σωματεία και τα χωριά της ΛΑΡΚΟ, ως έμπρακτη αλληλεγγύη στον αγώνα τους – που έχει σταθεί και ο πιο εμβληματικός στην ευρύτερη περιοχή – ενάντια στο κλείσιμό της και στις απολύσεις τους. Επιδιώχθηκαν συνδέσεις, έστω πρωτόλειες, με τα συγκλονιστικά Τέμπη, με εκπαιδευτικές και περιβαλλοντικές διεκδικήσεις, με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την Παλαιστίνη, με τους πρόσφυγες και τη γενοκτονία των Ποντίων, με την Εθνική Αντίσταση, με θέματα των ΑΜΕΑ κ.α. Εντούτοις δεν καταφέραμε να “ενσωματωθούν” ουσιαστικά οι επιλεγμένες αξίες σε όλες τις δραστηριότητες. Έτσι δεν ενισχύθηκαν επαρκώς και οι προσπάθειες υπέρ της έντιμης – κατά τη σεφερική αντίληψη –  χρήσης του σκαριμπικού έργου, με την ανάδειξη της γνήσιας λαϊκής ψυχής του.  Μπορεί να μην έχει αποδειχθεί αν… η ουρανοταραχή στην “Έναστρη νύχτα” του Βαν Γκογκ εκφράζει την ψυχοταραχή του ή τη διαισθητική του κατανόηση της μαθηματικής δομής της τυρβώδους ροής.., αλλά η λαϊκότητα του σκαριμπικού έργου τεκμηριώνεται στέρεα. Μεταξύ άλλων η απ’ τους εγκυρότερους σκαριμπολόγους πανεπιστημιακή καθηγήτρια Κατερίνα Κωστίου έχει αποφανθεί: “Η αφετηρία του έργου του Σκαρίμπα είναι ταξική… πάντα μέσα στο έργο του τάσσεται με το λαό”. Στο μέτωπο λοιπόν ενάντια στην απονεύρωσή του – με ερμηνευτικούς και άλλους “μπασταρδισμούς” του – υστερήσαμε, έτσι τουλάχιστον θεωρούμε εμείς που σας μιλάμε πριν γίνει η συλλογική αποτίμηση…

Καμπόση η αυτοκριτική σας…

Διαθέτουμε και για άλλα. Π.χ.: Δεν πείσαμε έως σήμερα τους αρμόδιους να συντηρήσουν το ταφικό μνημείο του Σκαρίμπα που κινδυνεύει σοβαρά από τη διάβρωση*. Ενώ έγινε δεκτό αίτημά μας για έκθεση των Καραγκιοζοφιγούρων του Σκαρίμπα στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ στην Αθήνα – που συγκεντρώνει εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου κι έχει “απίστευτη ποιότητα” όπως πρόσφατα έγραψε ο Οδυσσέας Ιωάννου – δεν μπορέσαμε να την οργανώσουμε…

Κατά την πυκνή δραστηριότητα του Έτους Σκαρίμπα γνωρίζουμε ότι αναδύθηκαν και “μέτωπα” κοινωνικοπολιτικών ιδεολογιών. Ενδεικτικά;

Σε γενικό ιδεολογικοφιλοσοφικό επίπεδο: Από συγκεκριμένες επιλογές ταγών – μικρούτσικη μνεία τους έχει ήδη γίνει –, τροφοδοτημένες ίσως και από τρέχουσες πολιτικές σκοπιμότητες, αναδύθηκε το από αρχαιοτάτων κεντρικό διακύβευμα της φιλοσοφίας με τη μορφή των ειδικότερών του, της διαπάλης επιστήμης και θρησκείας, ορθού λόγου και πίστης, γνωσιολογικής διάκρισης αληθινών και δεισιδαιμονικών. Στο επίπεδο της πρακτικής πολιτιστικής πολιτικής: Τοπικός ταγός πρότεινε έμμεσα να αναλάβουν οι συγγενείς του Σκαρίμπα τη συντήρηση του ταφικού μνημείου του που έγινε δημοσία δαπάνη σε χώρο ευθύνης του δήμου και της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Στο επίπεδο της επιστημονικής προσέγγισης του σκαριμπικού έργου: Σε ερώτημα μαθητών Γυμνασίου γιατί ο Σκαρίμπας ασχολήθηκε με τον Καραγκιόζη, διδακτορικός εκπαιδευτικός απάντησε “επειδή ήταν και ο ίδιος άσχημος κι αδέξιος σαν τον Καραγκιόζη”…

Ο Σκαρίμπας λογοτέχνησε πολύ για τον έρωτα. Το “Έτος” του;

Με αρκετές αναφορές και στο συμβατικό έρωτα, επιδιώξαμε επικέντρωση στον “έρωτα” του σκαριμπικού έργου για κοινωνικά ιδανικά και αξίες.

Ας συνοψίσετε τα βασικά χαρακτηριστικά του Έτους Σκαρίμπα. 

Σχεδιάστηκε-διεκδικήθηκε-οργανώθηκε-συντονίστηκε-υλοποιήθηκε “από τα κάτω”. Κινητοποίησε ευρεία αυτενέργεια και συνεργασία εκπαιδευτικών δομών, πολιτιστικών και άλλων συλλογικών φορέων – ξανατονίζεται: αυτοί ήταν πρωταγωνιστές. “Μόχλευσε” τη λαϊκή καλλιτεχνία κι αξίωσε, έστω κούτσα-κούτσα, να αναδειχτούν επιπλέον κρίσιμες αξίες ριζικά αντίθετες στις κυρίαρχες. Αν και Χαλκιδέικο, βρήκε απήχηση σε όλη τη χώρα…

Διαφοροποιείται λοιπόν σημαντικά από τα συνήθη πολιτιστικά “Έτη”. Μπορεί να συνιστά και πρόταση νέου “Παραδείγματος” λαϊκής συνεργασίας στον πολιτισμό και μέσω του πολιτισμού γενικότερα, ώστε…

Μη! Μη μας… τρομάξετε με τους στίχους του Ελύτη “ώστε να λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση και να σπείρουνε γενεές στους αιώνες των αιώνων”. Ως τοπικός πολιτιστικός φορέας έχουμε σύμμετρες με το μέγεθος και το χαρακτήρα του φιλοδοξίες. Εξ αρχής προτείναμε στην τοπική κοινωνία να “δει” το Έτος Σκαρίμπα κι ως δοκιμή “μοντέλου” για περιοδικές κορυφώσεις της πολιτιστικής και άλλων δραστηριοτήτων, με στόχους που κάθε φορά θα θέτει, μέσα από τις αντιθέσεις της. Πιστεύουμε ότι η χρησιμότητα της πρότασης επιβεβαιώνεται από την εμπειρία. Την οποία μπορούμε να μεταδώσουμε και σε όποιους υπερτοπικούς, χωρίς ανταλλάγματα. Θα δεχτούμε όμως, ευγνωμονούντες, τεκμήρια για τις συλλογές του Μουσείου-Αρχείου Σκαρίμπα. Απευθύνουμε δε σχετική έκκληση προς κάθε κάτοχο τυχόν σκαριμπικών τεκμηρίων.

 

* Τελικά πείστηκαν και οι αρμόδιοι – ο δήμος Χαλκιδέων δηλαδή – ώστε στα τέλη Οκτώβρη ανέθεσαν σε ειδική συντηρήτρια τη συντήρηση του ταφικού μνημείου του Σκαρίμπα.